Çocuk sağlığının izlemi, çocukların sağlıklarını ve gelişmelerini teşvik etmek, hastalıkları önlemek amacı ile tüm çocukların fiziksel, sosyal, duygusal sağlıklarını belirli aralıklarla gözden geçiren bir programdır. Bu programın bir çok amacı vardır.
• Gelişme, davranışsal sorunlar, beslenme, çocuklar için var olan hizmetlerin kullanımı gibi önemli çocuk sağlığı konularında yol göstermek,
• Fiziksel/bedensel büyümenin ölçülmesi ve kaydedilmesi,
• Gelişmenin izlenmesi,
• Bağışıklama/ aşılama yoluyla hastalıkların önlenmesi,
• Fiziksel muayene ve tarama testleri aracılığıyla, anne-babalar tarafından erken tanımayı kolaylaştırarak normalden farklı olan durumların belirlenmesi,
• Sağlığın teşviki ve sağlık eğitimi,
• Gerek sosyal, gerekse engellilik nedeni ile özel gereksinimleri olan çocukların belirlenmesi
Ülkemizde, Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü tarafından, bebek ve çocuk sağlığı izlemleri için oluşturulmuş kapsamlı protokoller mevcuttur.
BÜYÜMENİN İZLENMESİ
Büyüme, çocuğun sağlık durumunu yansıtan bir göstergedir. Büyümede sapmalar, anormal fizik ve psikososyal etkenlerin varlığını düşündürür. İki yaş ile puberte arasında büyüme, genellikle bir bü- yüme eğrisi üzerinde kararlılık gösterir.
Büyümeyi etkileyen etkenler
• Genetik
• Hormonlar
• Beslenme
• Hastalık
• Psikososyal etkenler
Yaş gruplarına göre büyümeyi izlemek üzere kız ve erkek çocuklar için ayrı standart büyüme eğrileri mevcuttur. Büyümeyi izlerken, 24 ay tamamlanıncaya kadar gestasyon (gebelik) yaşına göre düzeltme yapılmalıdır.
BÜYÜMENİN İZLENMESİNİN YARARLARI
• Hormon sistemi ile ilgili bozuklukların ortaya çıkarılması
• Tedavi edilebilen diğer durumların ortaya çıkarılması
• Yeme bozukluklarının tanınması
• Süreğen hastalıkları izleme
• Sağlık sorunlarının anne-baba ile tartışılması
• Riskli çocuklara ulaşabilme
• Halk sağlığı sorunlarının belirlenmesi
İKİ YAŞINDAN SONRA DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR
• Boy ya da tartı 97. eğrinin üzerinde ya da 3. eğrinin altında (onuncu eğri altındaki çocuklar yakından izlenmelidir.)
• Eğrilerin kesişmesi
• Boy ve tartı arasında uyumsuzluk
• Anne- baba boyları ile uyumsuzluk
• Anne- baba ya da hekimlerin endişeleri Tartının (kg), metrekare cinsinden boya bölünmesi ile elde edilen vücut kitle indeksi (BMI), yüzde 85-95 arasında bulunan çocuklar fazla tartılı/ şişman olma riski taşırlar.
ÇOCUK SAĞLIĞI İZLEM PROGRAMI İÇİNDE YER ALMASI GEREKEN TESTLER
• Doğuştan hipotiroidizm
• Fenilketonüri (FKÜ) için Guthrie testi
• Biotinidaz testi
• Kırmızı yansıma testi (Red reflex)
• Doğuştan kalça çıkığı (Gelişimsel kalça displazisi)
• Testis muayenesi
• İşitme
• Görme keskinliği
• Renk görüşü
• Üç yaşındaki ve daha büyük çocukların tansiyonları ölçülmeli ve her yıl kontrol edilmelidir. Riskli durumlarda, tansiyon üç yaşından önce ölçülmelidir.
• Hiperkolesterolemi ve hiperlipideminin taranması
Diğer tarama testleri: Demir eksikliği anemisi, kistik fibroz, hemoglobinopatiler (orak hücre hastalığı ve talasemi), kan kurşun düzeyi.
Demir eksikliği anemisinin taranması, şüphelenildiğinde kan hemoglobin düzeyinin ölçülmesi ülkemiz için önem taşımaktadır.
Türkiye’de, doğuştan metabolik hastalıklar ve hormon eksiklikleri arasında yer alan FKÜ, doğuş- tan hipotiroidi ve biyotinidaz eksikliğinin taranması Devlet’in sorumluluğu altında sağlanmaktadır.
Tüberküloz taraması
Latent tüberküloz enfeksiyonu ya da tüberküloz hastalığı açısından yüksek risk taşıyan çocuklar öncelikli olarak taranmalıdır. Böyle bir çocukla ilk karşılaşmada, iki yaşına kadar altı ayda bir değerlendirme yapılır. İki yaşından sonra, yıllık risk değerlendirmesi yapılır. Tüberkülin Deri Testi en çok kullanılan yöntemdir. Deri testinde 5 tüberkülin ünitesi PPD kullanılır.
Aşılar
2006 yılından beri ülkemizde Sağlık Bakanlığının aşı uygulamalarında önemli değişiklikler yapılmıştır. Hepatit B, Difteri, Tetanos, Boğmaca, Çocuk Felci, Hib, Verem, Konjuge Pnömokok, Kızamık, Kabakulak, Kızamıkçık aşıları ücretsiz uygulanmaktadır. Suçiçeği, Hepatit A, Rotavirüs, Menengokok, HPV, Grip aşıları da uygulanabilecek diğer aşılardır. (bk. Aşılar)
ÖZET
• Farklı alanlarda uzmanlaşmış sağlık çalışanları çocuklara sağlık bakımının sunulmasında rol alırlar.
• Rutin yapılması gereken tarama testleri vardır.
• Rutin uygulanması gereken aşılar ve aşı ile korunulabilen hastalıklar vardır.
• Aşı uygulamalarının sakıncalı olduğu durumlar pek azdır.
• Farklı yaşlarda gereken muayeneler, tarama testleri uygulanabilmeli, çocuk sağlığına ilişkin sık rastlanan sorunlar hakkında anne- babalara öneriler yapılabilmelidir.
• Diğer sağlık çalışanları ile işbirliği yapılması, iyi sağlık bakımı sunmanın anahtarıdır.
• Büyüme, çocuk sağlığının göstergesidir. Çocuğun büyümesi hakkında ne zaman endişe duyulacağı bilinmelidir.
• Bebeklerin, doğumdan sonra ilk altı ay, yalnızca anne sütü ile beslenmeleri, daha sonra uygun ek besinlerin anne sütü ile beslenmeyi tamamlaması desteklenmelidir.
• Çocukları ihmal ve istismardan korumada sağlık çalışanlarının rolü bilinmelidir.
• Sağlık çalışanları, çocuk istismarı şüphesi bulunan olguları bildirmekle yükümlüdür.
Prof. Dr. Serpil UĞUR BAYSAL tarafından yazılmış ve Koruyucu Sağlık Rehberi Bölüm 25’de yayınlanmıştır. İlgili yayın editörünün izini ile sitemizde paylaşılmıştır.
KAYNAKLAR
1. AAP. Recommendations for Preventive Pediatric Health Care. http://pediatrics. Aappublications.org/cgi/
data/120/6/1376/DC1/1.
2. Brewinski M. Preventive Pediatrics, Biostatistics &Ethics.
Coombs CM, Kirk AS(eds) ‘Oski’s Pediatric Certification
and Recertification Board Review’ kitabında. Philadelphia: LW&W, 2011: 528- 550.
3. Cantez T, Eker Ömeroğlu R, Uğur Baysal S, Oğuz F ( Editörler). Sosyal Pediatri ( Bulut A, Gökçay G, Uğur Baysal S,
yazarlar) ‘Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları’ kitabında. İstanbul
Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Temel ve Klinik Bilimler
Ders Kitapları. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2003: 33-72.
4. Rudolf M, Levene M. Paediatrics and Child Health. Second Ed. Oxford: Blackwell Publishing, 2006: 379-390.