Her anne-babanın en büyük arzusu sağlıklı çocuk sahibi olmaktır. Çocukların sağlıklı doğması ve sağlıklı büyümesi bir yaratılış özelliği olmakla birlikte, bazı olumsuz durumları önlemek de olasıdır. Doğum öncesinden başlayarak, her dönemde değişik önlemler alınmalıdır.
HAMİLELİK ÖNCESİ DÖNEMDE SİNİR SİSTEMİ SAĞLIĞI
• Anne-babanın bebeği etkileyebilecek hastalıkları varsa tedavi edilmesi, veya bebeğe zararlarını önleyecek düzenlemelerin yapılması: şeker hastalığı, tiroit bezinin fazla veya az çalışması, hipertansiyon, annenin kanama ya da damar içi kan pıhtılaşmasına yatkınlık yaratan hastalıkları, vitamin (folik asit) eksikleri ve enfeksiyon hastalıkları örnek oluşturabilir.
• Akraba evliliğinden kaçınılması: ailede çekinik özellikte kalıtımsal hastalıkların görülme olasılığı her hamilelik için %25’e yükselmektedir. Akrabalık dışı evliliklerde görülme sıklığı 1/3.000 -1/5.000 veya 1/20.000 olan hastalık ve özürler, akraba evliliğinde ¼ olasılıkla görülürler. Bu her dört çocuktan biri hasta veya özürlü olacağı anlamında değil, her çocuk için ¼ şansızlık olduğunu anlamındadır. Diğer yandan her akraba evliliği yapan çiftin böyle bir şanssızlığı olacağı kanısı uyanmamalı, ama olasılığın arttığı bilinmelidir.
HAMİLELİK SIRASINDA SİNİR SİSTEMİ SAĞLIĞI
• Annenin beslenmesine özen göstermesi: Yeterli ve dengeli gıda alımı ile enerji yoksunluğu veya aşırı kilodan kaçınılmalıdır. Mineral ve vitamin gereksinimi karşılanmalıdır.
• Hastalıklı kişilerden uzak durulmalı ve önerilen aşılar zamanında yapılmalıdır.
• Kazalara yatkınlık yaratacak etkinliklerden sakınmalıdır.
• Ailede bebeği etkileyebilecek ve anne karnındayken tanısı konulabilen kalıtsal hastalıklar yönünden araştırma yapılabilir. Sonuçları doktorla görüşülerek hamileliğin devam edip etmeyeceğine karar verilebilir.
• İleri yaşta hamile kalan annelerin bebeklerinde bazı hastalık ve özürler sık görüldüğünden kadın-doğum uzmanı tarafından yakın izlem gereklidir.
• Prematüre doğumlar önlenmeye çalışılmalıdır.
• Anne, bebeği etkileyebilecek sigara, alkol, uyuşturucu, uyku ilacından uzak durmalıdır. Tedavi amacı ile alınan ilaçlar için hamileliği izleyen doktorla ilacı öneren doktorun görüşmesi sağlanmalıdır. Böylece bebeğin olası riskler açısından izlenmesi, erken tedavi veya gebeliğin sonlandırılması düşünülebilir.
• Hamilelik döneminde anne radyasyondan uzak durmalı ve kemoterapi almamalıdır.
DOĞUM SIRASINDA VEYA YENİDOĞAN DÖNEMİNDE SİNİR SİSTEMİ SAĞLIĞI
• Doğumun uzman ellerde gerçekleştirilmesi, zorlukla karşılaşıldığında sezaryen kararının zamanında alınması ve uygulanması, özellikle beyin zedelemesini önlemek açısından çok önemlidir.
• Varsa solunum ve kalp durması durumları zaman geçirmeksizin uygun ve etkin biçimde tedavi edilmelidir.
• Kan şekeri düşmesi beklenen bebeklerde (diyabetik anne bebekleri, prematüreler, düşük doğum ağırlıklılar ve iri bebekler) kan şekeri düzeyi sıkça takip edilmelidir.
• Her yenidoğana K vitamini yapılmalıdır. K vitaminlerine ilaç rehberi sitesinden ulaşabilirsiniz.
• Yenidoğan döneminde ulusal tarama programları kapsamında fenilketonüri, biotinidaz eksikliği ve hipotiroidi taraması için topuk kanı alınmış olmalıdır. Bu taramalar kapsamında yenidoğan tüm bebeklere işitme testi ve doğuştan kalça displazilerine yönelik olarak klinik muayene ve ultrasonografik değerlendirme yapılmalıdır.
• Yenidoğan döneminde ilk sekiz gün içindeki sarılık çok önemlidir. Bu dönemde kandaki bilirubin belli seviyenin üzerine çıktığında, ışık tedavisi ve kan değişimiyle bebekte hiç bir arıza kalmayacak şekilde tedavi edilebilir. Tedavi edilmeyen veya örnek olgumuzda olduğu gibi geç tedavi edilen bebeklerde bilirubin beyne çöker ve çeşitli sinir sistemi bozuklukları (havale, işitme kaybı, anormal hareketler) görülebilir.
• Bebeklerin temizliği ve beslenmesine özen gösterilmelidir. Bu bir yenidoğan veya çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanının önerileri doğrultusunda yapılmalıdır.
• Alkol, uyku ilacı, uyuşturucu ve sara ilacı alan annelerin bebeklerinde kan şekeri düşmesi, huzursuzluk veya havale sık görüldüğünden, bu yönden yakından izlenmeli ve erken tedavi uygulanmalıdır.
• Kazalardan korumak için bebek anne yatağında yatırılmamalı, kendi yatağı soba, soba boruları ve ocaklardan uzağa konulmalıdır. Çocukların bebeği kucağa almasına izin verilmemeli veya kontrollü olarak yapılmalıdır.
• Bebekler, beş yaşından küçük çocuklarla yalnız bırakılmamalıdır.
• İlaç verilmesi gerektiğinde dozuna dikkat edilmelidir.
• Uzun süreli ateş yükselmesine izin verilmemelidir.
• Olağandan farklı durumlarda (ateş, kusma, öksürük, ishal, havale, bilinç değişikliği, döküntü, gözlerde kayma, vb.) doktora başvurulmalıdır.
ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE SİNİR SİSTEMİ SAĞLIĞI
• Aşıları düzenli olarak yapılmalıdır.
• Kazalardan korunmalıdır.
• İlaç, yanıcı, yakıcı veya zehir özelliği taşıyan maddeler çocukların erişemeyeceği şekilde saklanmalıdır.
• Hastalık belirtileri erken tanınmalı ve tedavileri geciktirilmemelidir.
• Ülkemizde uygulanan ve Türk çocukları için gözden geçirilmiş Denver Gelişimsel Tarama Testi II, ilki ilk bir yıl içinde olmak üzere 6 yaşa kadar sağlıklı tüm çocuklara toplam dört kez uygulanmalıdır. Böylelikle konuşma, incemotor, kaba-motor ve kişisel-sosyal gelişim alanlarında gecikme ve gerilikler daha erken saptanarak, uygun tanısal yaklaşımlar ve özel eğitim ve fizik tedavi ve rehabilitasyon başta olmak üzere tedavi yaklaşımları zamanında gündeme gelebilir.
Prof. Dr. Sabiha AYSUN tarafından yazılmış ve Koruyucu Sağlık Rehberi Bölüm 29’de yayınlanmıştır. İlgili yayın editörünün izini ile sitemizde paylaşılmıştır.
KAYNAKLAR
1. Clinical Pediatric Neurology: A Signs and Symptoms Approach. Gerald M. Fenichel. 6th Ed. Elsevier Health Sciences Co, Philadephia, 2009.
2. Nelson Textbook of Pediatrics. Kliegman RM, Behrman RE, Jenson HB, Stanton BF. 18th Ed. Saunders Elsevier Co, Philadephia, 2007