AŞILAR
Bağışıklık sistemi, vücudu hastalıklardan koruyan bir savunma mekanizmasıdır. Hastalığın geçirilmesi ile oluşan bağışıklık doğal bağışıklık, aşı ve serumlarla sağlanan ise edinilmiş bağışıklıktır.
Aşılar, canlı aşılar (BCG, kızamık, kızamıkçık, kabakulak vb.) ve inaktif aşılar (tetanos, difteri, pnömokok, grip, Hepatit B, vb.) olmak üzere ikiye ayrılır. Aşılar kas içi, deri altı, deri içi, burun içi veya ağızdan uygulanır.
Ülkemizde aşılama hizmetlerinin önemli bir kısmını Sağlık Bakanlığı üstlenmiş durumdadır. Fakat ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından uygulanmayan ancak serbest eczanelerden temin edilebilen aşılar da mevcuttur.
AŞI UYGULAMALARINDA GENEL KURALLAR
- Aşıyla ilgisiz alerji öyküsü, astım, 38,5ºC’nin altında ateşin eşlik ettiği solunum yolu enfeksiyonu veya ishal, antibiyotik kullanımı, anne sütü kullanımı, beslenme yetersizliği, ameliyat öncesi ve sonrası, havale öyküsü, epilepsi, kardiyolojik ya da nörolojik hastalık öyküsü bulunması durumunda aşı uygulaması ertelenmemelidir.
- Aşılar kalçadan yapılmaz.
- Aşılar, soğuk zincir kurallarına uygun olarak saklanmalı ve taşınmalıdır.
- Boğmaca aşısı 6 yaşından sonra yapılmaz.
- BCG aşısı 2. aydan sonra PPD kontrolüyle yapılmalıdır.
- Grip aşısı için ideal uygulama zamanı ekim ayı başından kasım ayı sonuna kadar olan zamandır. Ancak grip mevsimi boyunca yapılabilir. Çok nadir olarak yumurtaya alerjisi olan kişilerde aşının içeriğindeki yumurta proteinine karşı alerji görülebilir.
- Gebelikte ve bağışıklık yetersizliği olanlarda canlı aşılar yapılmaz.
- Hepatit B aşısı doğumdan sonra en geç ilk 72 saat içinde uygulanmalıdır. Hepatit B taşıyıcısı olduğu bilinen anneden doğan bebeklere doğumdan sonraki ilk 12 saat içinde Hepatit B aşısı uygulanmalı, ayrıca doğumda aşı ile birlikte Hepatit B immün globulini de yapılmalıdır.
- Hemofili gibi kanamaya eğilimi olan kişilerde parenteral (ağız dışı) aşılar ince uçlu iğnelerle yapılmalı ve aşı yapılan yere en az 2–5 dakika baskı uygulanmalıdır.
- İki canlı aşı aynı anda veya aralarında en az 4 hafta olacak şekilde uygulanmalıdır.
- Kuduzdan korunmak amacıyla temas öncesi kuduz aşısı; veteriner hekimlere, hayvan bakıcılarına, laboratuvar çalışanlarına ve avcılara uygulanır.
- Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerde aşı dozları azaltılmamalıdır. Prematüre bebeklere aşılar miadında doğmuş gibi yapılır.
SEYAHAT AŞILARI
Uluslararası yolculuklarda uygulanması gereken aşılar: Zorunlu aşılar (Sarı Humma aşısı), herkese önerilen aşılar (tetanos, difteri, poliomiyelit) ve risk halinde uygulanması gereken aşılar (tifo, kolera, Hepatit A, Hepatit B, meningokok, Japon ensefaliti) olmak üzere 3 grupta toplanmaktadır.
ASKERLIK DÖNEMINDE YAPILAN AŞILARI
Askeri birliklerde meningokok, difteri-tetanos aşıları ve kızamık aşısı yapılmaktadır.
ANTISERUMLAR
Hayvanlardan özellikle atlardan elde edilen, hastalıklardan korunmak veya zehirleri etkisizleştirmek için kullanılan edinilmiş bağışıklık ürünleridir. Başlıca kullanım yerleri tetanos, difteri, gazlı gangren, şarbon, kuduz, botulizm, yılan ısırması ve akrep sokmalarıdır.
Dikkat! Kuduz gibi bazı serumlar artık insandan elde ediliyor!
İMMÜN GLOBULINLER (IG)
İmmün globulinler özgül (Hepatit B Ig, varisella zoster Ig, Kuduz Ig, Respiratuvar sinsitiyal virüs Ig ve Tetanos Ig ) ve özgül olmayan immün globulinler olmak üzere iki gruba ayrılır.
Hepatit B Ig; HbsAg (+) kan ürünleriyle temasta 24 saat içinde HbsAg (+) taşıyıcı anneden doğan çocuğa ilk 12 saatte yapılmalıdır. Hepatit B taşıyıcısıyla perkütan yol, seksüel veya mukozal temas sonrasında aşıyla birlikte uygulanmalıdıri
Varisella zoster Ig; suçiçeği ile temastan sonraki dört gün içinde uygulanmalıdır.
Kuduz Ig; (bk. Tablo 6)
Respiratuvar sinsitiyal virüs (RSV) Ig; 32 haftadan küçük bebeklerde ekim-nisan ayları arasında uygulanmalıdır. RSV Ig profilaksisi alan bebek ve çocuklara suçiçeği ve KKK aşıları son dozdan 9 ay sonra yapılmalıdır.
Tetanos Ig; (bk. Tablo 5)
Özgül olmayan ve kas içi uygulanan Ig: Bir yaş altı çocuklarda, immün yetmezlikte ve gebelerde kızamıklı hastaya temastan sonra ilk 6 gün içinde yapılır. Hepatit A’lı hasta ile temastan sonra ilk 2 hafta içinde uygulanmalıdır.
KAYNAKLAR
Dr. Habip ALMİŞ ve Prof. Dr. Cengiz YAKINCI tarafından yazılmış ve Koruyucu Sağlık Rehberi adlı yayında yayınlanmıştır. İlgili yayın editörünün izini ile sitemizde paylaşılmıştır.
1. Genişletilmiş Bağışıklama Programı Genelgesi. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ankara, 2006.
2. Bağışıklama Danışma Kurulu Kararları. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Ankara, Haziran 2010.
3. Pickering LK, Baker CJ, Long SS, McMillan JA. Red Book: 2006 Report of the Committee on Infectious Diseases. 27th ed.Elk Grove Village, IL:American Academy of Pediatrics; 2006:1–102.
4. Köksal İ, Usluer G. Erişkinde Aşılama. ANKEM Derg 2006; 20(4): 239–45.
5. Center for Disease Control and Prevention. Recommended adult immunization Schedule. United States, 2011. MMWR 2011; 60(4).